Diş Hekimliği Öğrencileri ve Diş Hekimleri için Ansiklopedik Sözlük

Sözcükler kelimelerin hakiki anlamlarını, tasvir ederler, dolayısı ile, eşyanın zihin algısının belirli bir lisandaki izdüşümüdür. Bu sebeple yabancı dilden Türkçeleştirilen diş hekimliği sözlükleri kaçınılmaz olarak, kaynağını aldığı dili kullanan toplumların mesleki gelenek ve rutinlerinden izler taşır. Böyle çeviri sözlüklerde yer alan terimlerin kimisi yanlış anlaşılmış, kimisi hiç anlaşılmamış, kimisi anlam kaymasına uğramış, hatta kimisi İngilizceden Türkçeye yanlış çevrilmiştir.

Speculation kelimesi tahlil etmek, üzerinde düşünmek, mütalaa etmek, üzerinde kafa yormak anlamına geldiği halde Türkçede vurgunculuk yapmak veya bir işi saptırmak anlamında kullanılır. Professional kelimesi mesleki anlamına gelir. Fakat bizim dilimizde kazanç sağlamak amacıyla iş yapan, ustalaşmış, uzmanlaşmış kimse anlamında kullanılır. Kontrol kelimesi bir konuda hakimiyet sağlamak anlamına geldiği halde Türkçeye girerken yol kazası geçirerek, denetleme, bir şeyin gerçeğe ve aslına uygunluğuna bakma, yoklama anlamında kullanılmaktadır. Deodorant, koku yapanı gideren anlamındadır ama dilimizde parfüm anlamında kullanılır. Şov (show) kelimesi göstermek anlamındadır, hâlbuki dilimizde sükse ve gösteriş yapmak anlamında kullanılmaktadır. Kampanya (company), şirket anlamına geldiği halde tüketiciyi özendirmek için belli sürelerde düzenlenen indirimli veya taksitli satış anlamında kullanılmaktadır (Bkz. Türk Dil Kurumu). Bu örnekleri artırmak mümkündür.

Kullandığımız mesleki terimlerin yazılışları da problemlidir. Diş hekimi kelimesi ayrı yazılır. Türk Dil Kurumundan yazılı belge alınıp (bu eserin sonuncu sayfasına bakınız) kendilerine ibraz edilmiş olmasına rağmen hala, 1900 lü yıllardan kalan tarihi belgelerle uyumlu olsun diye diş hekimi kelimesini bitişik yazan kurumlarımız mevcuttur. Ne elem vericidir ki, defalarca dikkatleri çekilmesine rağmen hala kendi mesleğimizi bilerek yanlış yazmaya devam eden meslektaşlarımız vardır. Fakültelerimizin iç yazışmalarında ve ÖSS giriş sınavı kılavuzunda bile diş hekimliği ifadesi hatalı yazılmaktadır.

Bazı terimler ise doğru anlaşılmış ama yanlış kullanılmıştır. Örneğin; ilaç suda erimez, çözünür. Kemik erimez, lizis olur. (Lizis, çözünmek ve erimek farklıdır). Hiposalivasyon serostomi değildir. Antibiyogram, antibiyotik duyarlılık testi değildir, inflamasyon infeksiyon değildir, virülans patojenite değildir, endotoksin lipopolisakkaritten ibaret değildir. Ve daha yüzlercesi var. Hangi birini sayayım…

Yukarıda pek azını özetlediğim hatalı terminolojinin (imlanın değil) normalleştirilmesine katkıda bulunmak amacı ile elinizde tuttuğunuz bu eseri yazmaya karar verdim. Tıp ve diş hekimliği öğrencilerine bir terimler sözlüğü vermek onların ağbisi olarak benim borcumdu. Dostlarımın da bu aşamada katkısı olmuştur. Arkamdan ittiler.

Eğer akademik çevreler bu sözlüğü benimseyip eğitimlerinde esas alırlarsa bu eserin çok önemli bir boşluğu dolduracağına inancım vardır.

Yazmaya başladığımda bu eseri standart bir sözlük olarak düşünmüştüm. Mesleki terimlerin anlamlarını yazıp, daha fazlasını anlatmayacaktım. Fakat dayanamayıp meslek hayatımda okuyup rafine ettiğim bilgilerimi ve yıllar içerisinde imbiklenerek, klinikte kristallenen tecrübe birikintilerimi satırlara gömdüm. Ziyan olsun istemedim. Böylece bu sözlük, bir adım ileri giderek ansiklopedi kıvamına geldi. Böyle olmasını planlamamıştım, ama oldu.

Arzu ederseniz “dersler kitabı” da diyebilirsiniz. Öyle dedim ben.

Terimlerin Türkçeleştirmesi hakkında:

Tıp terimlerinin açıklanması ve Türkçeleştirilmesi birbirinden farklı iki eylemdir. Türkçeleştirmek bambaşka ve ağır sorumluluk isteyen çok daha önemli ve ileri bir görevdir. Bu konuda Sn Oktay Sinanoğlu’nun gayretlerini anmadan geçemeyeceğim. Türkçeleştirmek, kelimenin yenisi ile değiştirilmesini gerektirir. (Örneğin Mezyal yerine yakın; radyal yerine ışınsal; elektron yerine eksicik; proton yerine artıcık, limf yerine ak kan, materia alba yerine ak kir kullanılması gibi). Bu eserde teklif mahiyetinde birkaç kelime Türkçeleştirilmiş olsa bile bütün mesleki terimlerin Türkçeleştirilmesine çalışmadım

Sözcükleri Türkçede okundukları gibi yazdım. Okuyucu sözlük içerisinde bir kelimeyi ararken günlük konuşma dilinde söylediği gibi aramalıdır; örneğin calculus kelimesi yerine kalkulus şeklinde aramalıdır.

Seçilen kelimeler ve kapsam hakkında:

Adı üstünde olan ve ne olduğu belli olan terimler (kesici kenar, tam protez, uygun açı, vs) sözlüğe dahil edilmemiştir. Ayrıca, bir tıbbi kelime tamamen İngilizce ise (örneğin handle, filtration, injury, syringe, minimum vs), yani İngilizceyi bilen veya İngilizce sözlüğe bakan bir şahıs bu tıbbi terimi tam olarak anlayabilecekse böyle kelimeler de esere dahil edilmemiştir.

Buna rağmen, bu sözlük, 11000 den fazla kelime ve 585 tane resim veya grafikten oluşur. Ülkemizde mevcut sözlükler içerisinde en kapsamlı olanıdır.

Yazım problemi

Mandibular mı yoksa mandibüler mi yazılmalıdır? toksoid mi yoksa toksoit mi doğrudur? alveolar mı yoksa alveoler mi?  Benzer şekilde, rejyonel-rejyonal, sfiliz-sifiliz-sfilis, bilurubin-bilirubin, konst rüktör/konstriktör, abraziv-abrazif, sütur-sutur-sütür, angıl duruva-angldruva, anafilaksi-anaflaksi, rezorpsiyon- rezorbsiyon ve daha düzinelercesinin nasıl yazılacağı tartışmalıdır.

     Yazıma rehberlik edebilecek uygun şekilde düzenlenmiş mesleki imla kılavuzumuz bulunmadığı için eserin içindeki bazı kelimelerin yazılışları dilimiz kurallarına yeterince uygun olmayabilir. Umulur ki okuyucu buna benzer yazım problemlerine tolerans gösterecektir.